1
  • image
  • image
  • image
  • image
22:09 ICT Thứ bảy, 05/10/2024

Hé mở tư liệu địa danh của Lệ Sơn Thượng Xã và Lệ Sơn Hạ Trang

Đăng lúc: Thứ tư - 03/04/2013 13:57 - Người đăng bài viết: lehongve
Sau khi anh Lê Trọng Đại có bài “Một số kết quả nghiên cứu về tên làng và kết cấu làng Lệ Sơn xưa cùng những điều cần tiếp tục giải mã” . Nhiều độc giả đã gọi điện, gửi thư thắc mắc tới Ban biên tập về ranh giới của “Lệ sơn thượng” và "Lệ sơn hạ" cũng như tham gia nhiều bình luận trái chiều với quan điểm của tác giả. Hôm nay trang tin giới thiệu bài khảo cứu từ tư liệu có niên đại sớm hơn nhằm làm sáng tỏ phân khúc địa giới làng Lệ Sơn của tác giả Lê Hồng Vệ.
Bài viết liên quan đã đăng:
1. Một số kết quả nghiên cứu về tên làng và kết cấu làng Lệ Sơn xưa cùng những điều cần tiếp tục giải mã



Hé mở tư liệu địa danh của Xã Lệ Sơn Thượng và Trang Lệ Sơn Hạ

Sau khi tiếp cận Đồng Khánh địa dư chí (1886- 1887). Chúng tôi được hé mở và biết thêm tên gọi, địa điểm ghi địa danh để công bố cho bà con thêm thông tin bàn luận.

Danh từ Địa lý đã có rất sớm trong Chu dịch: “Ngưỡng dĩ quan vu thiên văn, phủ dĩ sát vu địa lý” Nghĩa là: “ Ngước lên xem thiên văn, cúi xuống xét địa lý”. Bởi vậy để có tên gọi thống nhất và dễ bề quản lý. Vì vậy Trải qua các Triều đã đặc biệt quan tâm đến địa lý, đến đời Hồng Đức thứ 21 (1490) Vua lệnh cho Chánh sứ các thừa tuyên điều tra tại chổ trong địa hạt, phàm các chổ có núi sông, sự tích xưa nay để vẽ thành bản đồ có ghi chú rõ ràng, gửi lên bộ Hộ để có căn cứ làm địa đồ. Tức là sự ra đời sau này của tập Thiên hạ bản đồ, đây là bộ bản đồ được làm rất khoa học, tỷ mỹ, phải nói là quan trọng nhất từ thời Lê của nước ta.
 
Đồng Khánh địa dư chí  toàn tập ( 1886-1887)
 
Dưới triều Mạc và Lê Trung Hưng, tập bản đồ này là một trong hai bộ sách được quy định ở công đường từ cấp huyện trở lên bắt buộc phải có. Tra cứu theo Đồng Khánh địa dư chí, có trước lúc Đời Duy Tân đã phong sắc cho Thành hoàng làng có tên làng. Trang 1375 có ghi rằng Lệ Sơn Hạ Trang và Lệ Sơn Thượng Xã, thuộc Thuận Lễ tổng, Minh Chính huyện, Quảng Bình tỉnh. Theo như quản lý hành chính lúc này. Thì rõ ràng Lệ Sơn Thượng Xã là địa bàn đông dân cư, có Lý trưởng, chánh tổng quản lý theo sự phân cấp quản lý sở tại. Trang Lệ sơn Hạ  庄 荔 山 下 như chữ Hán ghi có bộ nghiễm 广 và bộ thổ 土, nghĩa là một vùng đất rộng có xóm làng và là khu mới sau khi được tách từ một làng cả.
Trang, phường, là danh từ chỉ tên gọi xóm, làng, cũng có thể sau này do dân sinh phát triển, nên được cử Lý trưởng đặc trách, Việc chia tách có chính quyền, nghĩa là có tên quản lý địa danh. Tác giả chưa tìm được tài liệu nào có nói về việc này, nên tạm hiểu việc đông dân cư, có quỹ đất tách ba bốn trang, phường , nhưng sinh hoạt một chính quyền, thì chưa nên gọi là địa danh này hay địa danh khác, dần sau đó, Lệ Sơn Hạ Trang không gọi là như cũ nữa mà gọi là Trang Hạ, hay Hạ Trang.Dù là tên gọi thế nào, địa danh này vẫn nằm trong chỉnh thể thống nhất làng Lệ Sơn
.
Vì vậy, khi có tên trang, nghĩa là xóm, ấp mới, được kê ghi trong danh địa, có thể hiểu ngay rằng:  Xã Lệ Sơn Thượng và Lệ Sơn Hạ Trang sẽ không cùng nhau có tên khi mới lập làng. Mà theo như Đồng Khánh địa dư chí có  tên gọi cụ thể là Xã ,Trang, và sau đổi thành thôn,  thì có thể hiểu Lệ Sơn Hạ Trang sau này tách (?..) từ làng cả Lệ Sơn Thượng xã, việc tách nhập trong thời phong kiến không ít, nên địa phương cũng không ngoại lệ. Chưa có tài liệu nào nói rõ việc tách nhập, vì vậy ngầm hiểu: Lệ Sơn Hạ Trang được tách khoảng trên dưới 130 năm ( theo như tài liệu hiện tại) mà thôi.

 

Trang 1375 tập 2, có ghi tên Lệ Sơn Hạ Trang và  Lệ Sơn Thượng  Xã thuộc tổng Thuận Lễ, huyện Minh Chính tỉnh Quảng Bình


Cận chữ Lệ Sơn Hạ Trang và Lệ Sơn Thượng Xã
 
Còn Địa giới của hai tên gọi nói trên, theo Minh Chính huyện đồ trang 288 tập 3 của Đồng Khánh địa dư chí, thì không có trên dưới của hai địa danh, phân khúc từ Cồn Vang hay Xuân Tổng, mà là ngoài và trong. Và cũng lúc này, trong khoảng hai năm khi thực hiện địa dư chí. Lệ Sơn Hạ Trang đã đổi thành Lệ Sơn Hạ Thôn, đã được ghi trong bản đồ. Theo nhận định cá nhân, có thể hiểu, Thượng - Hạ ở đây không phải là địa danh trên dưới, mà có thể trên dưới theo "quản lý nhà nước"
 

Minh Chính huyện đồ Trang 288 tập 3 (Bản đồ huyện Minh Chính tỉnh Quảng Bình)
 
Địa điểm ghi tên Hai địa danh Lệ Sơn Thượng Xã và Lệ Sơn Hạ Thôn

Theo Minh Chính huyện đồ thì có cơ sở để nói rằng: Ngoài là Xã Lệ Sơn Thượng, còn trong là Lệ Sơn Hạ thôn, đây là thông tin quan trọng, bởi xác định địa danh trong bản đồ xưa, phần lớn có giá trị mấu chốt về pháp lý, để cơ quan quản lý hành chính địa phương dễ kiểm soát, đồng nghĩa với tinh thần.. đó, là từ đường tàu hất ra, có thể được gọi là Xã Lệ Sơn Thượng, còn Trang Lệ Sơn Hạ là từ Hạ Trang bây giờ hất lên, Hung tắt,  Hung cày, Hung tròn, Hung Doong, Hung mít, nghĩa là ở mạn sau của làng cả Lệ sơn

Tác giả rất mong sự tham luận của các bậc tiền bối và độc giả, để có cơ sở thống nhất tên gọi địa danh xưa, của một làng vốn nổi tiếng lâu nay .

 
Tác giả bài viết: Lê Hồng Vệ
Từ khóa:

Lê Hồng Vệ

Đánh giá bài viết

Ý kiến bạn đọc

Avata
Phạm Đặng - Đăng lúc: 15/06/2013 16:53
Bài khảo cứu tuyệt quá, các bạn đang khảo cổ lại vùng đất lịch sử của cha ông.
Đây là công trình vĩ đại nhất mà báo làng đang thực hiện. Tuyệt quá.
Mong sớm đón đọc nhiều tư liệu đặc biệt được khảo cứu ...
Trân trọng !
Avata
Cao Lão - Đăng lúc: 05/04/2013 08:31
LHV, cám ơn bạn đã mổ xẻ nhiều thông tin giá trị, việc các bình luận đồng tình hay không đồng tình thì tôi cin bỏ ngõ, nhưng vẫn đánh giá nghiêm túc về sự nghiên cứu của bạn, ít nhất có hai tài liệu thời phong kiến có nói về Lệ Sơn ta, tôi cũng không đồng tình Hạ Trang đã có 430, bởi vì, 430 năm có tên trong sử sách, ắt có chính quyền và phát triển theo lộ trình của chế độ xưa, vậy nhìn nhận và đánh giá thì Hạ Trang trong 430 ấy để lại cho ta được những gì, (dân số ?) (công trình văn hóa tín ngưỡng?) (khoa cử?) hoàn toàn là con số không. Vậy hoàn toàn có cơ sở để tin rằng: Trong hoàn cảnh lịch sử, có thể có tên gọi, như cồn rì rì có từ rất lâu, nhưng không phải để đưa ra bàn bạc về vấn đề xã hội, có chăng chỉ là sau này như LHV đã dẫn chứng. Cám ơn các bạn nhiều
Avata
Hữu Khôi - Đăng lúc: 04/04/2013 17:38
Anh Thắng bình luận mổ xẻ nhiều góc cạnh hay, thông tin đem lại buộc chúng ta phải động não.

Có một hướng tôi đề nghị nhóm soạn thảo giải đáp:

- Nếu Lệ Sơn hạ có từ trên 460 năm thì dấu tích để lại là cái chi. Vết tích nào chứng tỏ tồn tại một làng Lệ Sơn Hạ được chia tách ?

- Khái niệm chia tách được hiểu là từ Lệ Sơn tách ra hay là bổ sung thêm mới 1 làng thuộc địa giới Lệ Sơn ?

- TP của Dương Văn An liệu có chính thống và tin cậy về số liệu không ? khi trích dẫn từ 1 người khuyết danh. Nên kết hợp nhiều tư liệu để so sánh thì may ra mới kết luận được. Đơn lẽ 1 tác phẩm chưa nói lên điều gì ?

- Nền văn hóa thời kỳ chia tách Lệ Sơn thương và Hạ có gì đăc biệt trong quản lý hành chính ?, tức mô hình quản lý ?

Đây là 1 số câu hỏi nhằm làm sáng tỏ vấn đề. Kính !
Avata
Lương Duy Thắng - Đăng lúc: 04/04/2013 11:51
Rất hoan nghênh LHV đã công bố : Đồng Khánh địa dư chí ( 1886- 1887 ) . Theo đó, mở ra cho độc giả hướng suy nghĩ và bình luận.
Tôi, đồng ý với quan niệm của LHV về ranh giới 2 làng chia dọc vì theo địa lý thì trên là chỉ phương Bắc, dưới là phương Nam . Bản đồ cổ được vẽ theo hình thế sông, núi ( hướng Tây - Đông ) nhưng vẫn phân biệt trên - dưới ( thượng - hạ ) rất khoa học nên đã ghi trên bản đồ LST phía ngoài ( Bắc ) và LSH phía trong ( Nam ) trong khi quan niệm dân gian " thượng - hạ " là theo hướng sông ( Thượng Phù - Hạ Trang ). Có lẽ vỉ thế nên LTĐ và cả tôi , có sự lấn cấn về rang giới 2 làng theo chiều ngang. Nay đã rõ !

Tuy nhiên, nếu nói sự hình thành 2 làng cách nay mới khoảng 130 năm ( LHV ) thì tôi lại không thống nhất bởi lẽ : Minh Chính Huyên đồ - Đồng Khánh lập (1886- 1887) cách nay 126 năm trong khi " Ô Châu cận lục - Dương Văn An (1553- 1555) cách nay 458 năm, đã có tên 2 làng Lệ Sơn. Như vậy thì quan điểm của LTĐ có sức thuyết phục hơn. Nhưng ( lại nhưng ) tôi lại thống nhất với nhận định của LHV rằng : " Dù tên gọi thế nào thì địa danh ( Lệ Sơn Hạ, Trang Hạ, Hạ Trang ) vẫn nằm trong chính thể thống nhất là Làng Lệ Sơn". Vậy phải chăng : Làng Lệ Sơn Hạ chỉ tồn tại trên phương diện địa lý ( bản đồ - cũng không vẽ ranh giới cụ thể ), còn phương diện pháp lý chưa hề có. Và ngay trong tác phẩm của Dương Văn An thì phần ghi chép về làng xã cũng ghi rõ là theo ghi chép của 2 người bạn khuyết danh cùng quê ?
Avata
Phạm Gia Hưng - Đăng lúc: 03/04/2013 22:25
Bọ Toản triết lý hè, gửi Bọ Toản câu ni cũng triết lý kg kém:

Phiến đá cẩm thạch chúng ta tạc tượng có ngày sẽ vỡ nát, những gì chúng ta khắc trên đồng sẽ theo thời gian xóa nhòa, những đền đài kiên cố chúng ta xây cất lâu rồi cũng sụp đổ, nhưng sứ mạng tìm kiếm cội nguồn, truyền thụ những quy tắc, đạo lý, lẽ công bằng, tình nhân ái... sẽ trường tồn bền vững làm cho quê hương đời đời tịnh, trường tồn, đi lên...
1, 2, 3  Trang sau

Mã an toàn:   Mã chống spamThay mới     



 
  • Lời giới thiệu công trình Địa chí Làng Lệ Sơn  -   Gửi bởi: Lê Trọng Đại
    Trả lời ý kiến đề xuất của bạn Lê Quang Đạt. Việc in sách đủ để phát cho mỗi gia đình người Lệ Sơn 1 quyển là không dễ vì giá thành sách chỉ tính riêng giấy mực thủ tục giấy phép xuất bản xuất bản mỗi cuốn đã 160.000 đồng, để in đủ thì phải 4000 quyển như vậy riêng tiền...
  • Nghề hay: Trồng cỏ nuôi bò một hướng đi tích cực chuyển đổi cơ cấu nông nghiệp nông thôn  -   Gửi bởi: Phạm Thị Thuỳ
    Đọc được bài hay quá. Một số kiến thức rất bổ ích. Tuy nhiên, tôi có việc rất mong được anh hỗ trợ: Anh có định mức nào, hay kinh nghiệm về chi phí sản xuất 1 ha trồng cỏ không anh (giống, phân bón, nhận công, tưới tiêu...). Anh có có thể cho tôi xin được không. Hiện...
  • Lệ Sơn - Làng theo đạo học  -   Gửi bởi: Lương Xuân Trường
    Mình tình cờ đọc lại bài viết của mình ở đây. (bài vết cũng tám năm trước rồi) đọc bình luận của bạn Lâm Phương, chuyện bạn đánh giá thế nào là quyền của bạn. Chỉ có điều một thông tin bạn đưa ra không chính xác: Mình (Lương Xuân Trường) và bạn dồng nghiệp Phan Phương...
  • Thêm một tư liệu Hán nôm về địa danh Lệ Sơn  -   Gửi bởi: Lê Trọng Đại
    Cháu xem lại thông tin đoạn nói về chiến tranh Trịnh - Nguyễn 1774 - 1776 là chưa chính xác dễ gây nhầm lẫn với thông tin Chiến tranh Trịnh - Nguyễn (1627 - 1672) ở thế kỷ XVII. Thời gian được nói đến trong bài viết là sau khi tướng họ Trịnh - Hoàng Ngũ Phúcvượt sông...
  • Bài thơ cuối cùng của nhà giáo Lê Ngọc Mân  -   Gửi bởi: Lê Quang Đạt, số phone: 0913963799
    Hồi trước đi học chung cấp 3 ở huyện Quảng Trạch cùng bạn Hạnh, bạn Hào ở Ba Đồn. Hay xuống thăm thầy Mân chuyện trò ngâm thơ
  • Chặt củi lèn, một kỷ niệm khó quên  -   Gửi bởi: Lê Quang Đạt
    Nhớ lại hồi xưa đi chăn bò cùng các bạn ở Hung Tắt, Hung Cày. Nay đâu còn cảnh đó nữa?
  • Một gia đình cần sự giúp đỡ  -   Gửi bởi: Nguyen Van Thanh
    Rất buồn vì Thay mặt Hội đồng hương Văn hoá tại Nha Trang trích gửi tiền ủng hộ mà không có danh sách...Việc đã qua...Thôi nhé!
  • Gửi con gái Mẹ  -   Gửi bởi: Hung Lan
    Mệ Phương còn khỏe không chi Hồng ?
    Bài thơ hay đáo để, đọc mà nước mắt chảy dài.
  • Lê Đình Khôi; Quê hương là nơi con nước "chở che con đi..."  -   Gửi bởi: Lê Trọng Đại
    Bài viết rất là một lời tri ân với cụ Lê Đình Khôi người đã có những hành động đẹp đóng góp cho cộng đồng cư dân Lệ Sơn ở Hà nội và quê hương và cũng phần nào nói lên được cái tâm của một người con Lệ Sơn đáng kính đối với quê hương. Cảm ơn chú Vệ và Ban biên tập báo...

Thống kê

  • Đang truy cập: 13
  • Hôm nay: 1772
  • Tháng hiện tại: 17129
  • Tổng lượt truy cập: 8436600

Liên kết làng quê Quảng Bình

Lệ Sơn 2 - www.langleson.com
Làng Cao Lao - www.caolaoha.com
Làng La Hà - www.langlaha.com
Quảng Bình Trẻ - www.quangbinhtre.com
Nhịp Cầu - www.nhipcau.de

Báo Quảng Bình - www.baoquangbinh.vn
Hân hạnh chào đón các bạn đến với trang tin www.langleson.net
Bản quyền thuộc về Làng Lệ Sơn. Trang thông tin này là tài sản của toàn thể con em làng Lệ Sơn, huyện Tuyên Hoá, tỉnh Quảng Bình
Trang thông tin điện tử Làng Lệ Sơn hoạt động theo quy định của luật pháp Vịệt Nam dưới sự điều hành chung của Hội đồng tư vấn chuyên môn và kỹ thuật.
Trụ sở: Đặt tại trung tâm lưu trữ truyền số liệu VDC1 - Hà Nội - Việt Nam
Trang thông tin là tài sản chung của toàn thể con em làng Lệ Sơn, xã Văn Hóa, huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình
Email gửi bài viết
baiviet@langleson.net