Câu đối - Một di sản văn hoá tinh thần độc đáo của làng Lệ Sơn (Phần 1)
Đăng lúc: Thứ sáu - 12/07/2013 05:14 - Người đăng bài viết: bientap02Bài khảo cứu các câu đối của các bậc tiền nhân Lệ Sơn để lại cho hậu thế nhằm khám phá sâu thêm về lịch sử, con người Lệ Sơn xưa của tác giả Lê Trọng Đại
CÂU ĐỐI - MỘT DI SẢN VĂN HÓA TINH THẦN ĐỘC ĐÁO CỦA LÀNG LỆ SƠN
Tác giả Lê Trọng Đại
Câu đối của Lệ Sơn phần lớn được sáng tác dành để thờ ở các công trình kiến trúc văn hóa của làng và các họ. Những câu đối này chính là những thông điệp mà các thế hệ tiền nhân nhắn gửi lại cho lớp hậu thế của Lệ Sơn. Mặt khác tiệp cận nguồn tài liệu này sẽ giúp chúng ta hiểu biết thêm một phần lịch sử của một làng quê văn hiến. Các trí thức nhiều thế hệ của làng đã sáng tác nên một số lượng câu đối khá lớn. Nội dung các câu đối là những lời giáo huấn rất sâu sắc của tiền nhân tuy nhiên khi các công trình kiến trúc xưa bị hư hoại và các bậc túc Nho của làng đã “ra đi” gần hết thì việc tập hợp lại và giải mã chúng là một công việc không dễ dàng. Mặc dù đã rất cố gắng sưu tầm song kết quả thu được mới chỉ là phần nhỏ của khối di sản văn hóa vi vật thể đồ sộ này. Để giải mã phần lớn những câu đối gốc Hán Nôm tác giả nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của cụ Lê Doạn 93 tuổi là một trong số rất ít những nhà Hán học còn lại của Lệ Sơn. Xin giới thiệu cùng độc giả những câu đối tiêu biểu mà nhóm nghiên cứu sưu tầm được.
- Tại miếu thờ Ngài Sơ tổ Lê tộc đại tôn.
+ Trên hai cột nanh cổng vào miếu được gắn câu đối:
Sơn hà phong cảnh đại quan
Lễ nhạc y quan sở túy.
Lễ nhạc y quan sở túy.
Tạm dịch: Sông núi, phong cảnh Lệ Sơn thể hiện tầm nhìn rộng lớn. Làng có nghi thức lễ nhạc, y phục đẹp (muốn nói phong tục tập quán thể hiện tính văn hóa cao).
+ Ở đình tiền được treo câu đối thứ hai:
Cư tiên bát đại tính
Vi thủ tứ danh hương.
Vi thủ tứ danh hương.
Tạm dịch: Họ Lê định cư ở Lệ Sơn sớm nhất trong số 8 họ lớn của làng. Lệ Sơn là làng đứng đầu trong số 4 làng văn vật của phủ Quảng Trạch.
+ Trên đình hậu gắn câu đối thứ ba:
Vạn thế sinh nhân tổ
Ức niên bản thổ thần.
Ức niên bản thổ thần.
Tạm dịch: Hàng vạn thế hệ con cháu được tổ tiên sinh ra. Ngài Sơ tổ được tôn thờ làm thổ thần của Lệ Sơn đã hàng trăm năm.
- Tại miếu thờ ngài Thủy tổ Lê tộc đại tôn:
+ Trên 2 cột nanh ở cổng vào có câu đối thứ nhất:
Thần sơn ngật ngật đề phong tráng
Sinh thủy nguyên nguyên phái dẫn trường.
Sinh thủy nguyên nguyên phái dẫn trường.
Tạm dịch: Núi Thần Vì (99 chóp) thẳng đứng trước gói bão nhờ có chân vững chãi, hùng mạnh. Rào Nước Mội do nước khắp nơi tụ hội về nên không bao giờ cạn.
Rào mước mội là một con suối nước chảy ra từ trong lòng núi đá vôi ra một hang đá chỉ đủ một người nằm rồi chảy ra một cánh đồng tạo thành một bàu nước ngọt. Do nước chảy từ trong núi đá ra nên khi chảy ra hang đá thì nước trọng sạch và mát lạnh Nhiệt độ của nước về mùa hè chỉ vào khoàng 18-20 độ C. Nhờ dòng nước mát lạnh này Rào Nước mội trở thành một nhà tắm lý tưởng của làng Lệ Sơn giữa ngày hè oi bức. Rào có thể khai thác để làm nơi tham quan và du lịch tắm nước mát lạnh trong lành kết hợp với leo núi và câu cá.
+ Trong đình tiền treo cặp câu đối thứ hai:
Rào mước mội là một con suối nước chảy ra từ trong lòng núi đá vôi ra một hang đá chỉ đủ một người nằm rồi chảy ra một cánh đồng tạo thành một bàu nước ngọt. Do nước chảy từ trong núi đá ra nên khi chảy ra hang đá thì nước trọng sạch và mát lạnh Nhiệt độ của nước về mùa hè chỉ vào khoàng 18-20 độ C. Nhờ dòng nước mát lạnh này Rào Nước mội trở thành một nhà tắm lý tưởng của làng Lệ Sơn giữa ngày hè oi bức. Rào có thể khai thác để làm nơi tham quan và du lịch tắm nước mát lạnh trong lành kết hợp với leo núi và câu cá.
+ Trong đình tiền treo cặp câu đối thứ hai:
Sơ sinh nhân sỹ đội nông canh bất ngoại
Cứu yên trạch cao khoa hiển hoạn kỳ trung.
Cứu yên trạch cao khoa hiển hoạn kỳ trung.
Tạm dịch: Con người lúc ban đầu phải lấy việc học tập và sản xuất nông nghiệp để tồn tại không gì ngoài 2 vấn đề điều này. Nghiên cứu để giữ yên mồ mả sẽ giúp con cháu đỗ đạt cao, làm quan to đều là ở trong đó cả.
+ Ở đình trung có câu đối thứ ba:
Nhân xuất sơ, thủy lục lam sơn chung thụy khí
Thiên tác thỉ, Linh nam Thần bắc triển hồng cơ.
Thiên tác thỉ, Linh nam Thần bắc triển hồng cơ.
Tạm dịch: Tài trí người Lệ Sơn trước hết là nhờ khí thiêng sông núi chung đúc nên. Trời sinh ra vùng đất phía Nam sông Gianh (Linh giang), phía bắc núi Thần Vì phát triển từ đời Hồng Đức.
+ Hậu đình được gắn câu đối thứ tư:
Triệu bồi đức hợp Càn Khôn đạt
Khai tịch nhân tồn vũ trụ gian.
Khai tịch nhân tồn vũ trụ gian.
Tạm dịch: Việc xây dựng làng Lệ Sơn là phù hợp với đạo lý của Trời, Đất. Khai canh lập ấp nên làng xóm cho con người sinh sống là để tình thương yêu bao la cho hậu thế.
- Tại miếu thờ Trần tộc đại tôn.
+ Ở đình hậu có câu đối sau:
Hồng Đức khai canh tổ
Duy Tân dực bảo thần.
Duy Tân dực bảo thần.
Tạm dịch: Thủy tổ là đấng khai canh thời Hồng Đức; đến đời vua Duy Tân được phong “Dực bảo trung hưng linh phù chi thần”. Như vậy, cặp câu đối này ca ngợi Thủy tổ họ Trần - Cố Trần Cảnh Hựu là người tham dự việc khai canh làng Lệ Sơn; đến đời vua Duy Tân được sắc phong thần.
+ Trên đình trung có đôi câu đối sau:
+ Trên đình trung có đôi câu đối sau:
Phái hệ ức niên, tiên lĩnh cổ
Phạm mô thiên tải bút phong cao.
Phạm mô thiên tải bút phong cao.
Tạm dịch: Một dòng họ lâu đời tốt đẹp. Một nhà sư phạm mẫu mực có văn chương cao siêu.
Câu đối thứ hai này nhằm ca ngợi cố Trần Cảnh Huống - Sơ tổ họ Trần là một thầy giáo từng giữ chức Thái học mô phạm đường quan là người học rộng văn chương uyên bác.
+ Trên đình Tiền có câu đối thứ ba:
Tiếp mạch Thần sơn Tiên chỉ cựu
Án thừa Linh thủy hộ chân tân.
Tạm dịch: Nhà thờ tổ họ Trần ở vị trí tiếp được mạch núi Thần Vì nên Trần tộc có người làm Tiên chỉ làng Lệ Sơn. Phía tiền án nhà thờ Trần họ có nước sông Gianh giúp khí tốt luôn đổi mới.
+ Trên đình tiền còn có câu đối thứ tư:
Tam chi huyết thống lưu trường đại
Nhất bản tồn dư ngũ bách niên.
Nhất bản tồn dư ngũ bách niên.
Tạm dịch: Ba chi cùng huyết thống do Thủy tổ sinh ra giữ được sự lớn mạnh lâu dài. Từ một gốc sinh ra mà cả dòng họ đã lưu truyền lớn mạnh ở Lệ Sơn trên năm trăm năm.
- Tại miếu thờ họ Lương.
+ Trên hai cột nanh cổng vào có câu đối thứ nhất:
Nước sông xanh mát bởi nguồn sâu
Cành lá xum xuê nhờ gốc vững.
Có thể hiểu rằng: Con cháu trong họ tộc thành đạt là do công đức tổ tiên. Con cháu phát triển rường rạt là nhờ tổ tiên đã tạo nên gốc rễ vững chắc.
(Còn tiếp ...)
Tác giả bài viết: Lê Trọng Đại
Từ khóa:
Những tin mới hơn
- Câu đố - Một di sản văn hóa dân gian độc đáo của làng Lệ Sơn (Phần 2/4) (12/12/2013)
- Câu đố - Một di sản văn hóa dân gian độc đáo của làng Lệ Sơn (Phần 3/4) (18/12/2013)
- Câu đố - Một di sản văn hóa dân gian độc đáo của làng Lệ Sơn (Phần 4/4) (25/12/2013)
- Miếu thờ các họ đại tôn ở làng Lệ Sơn (Phần 1) (13/02/2014)
- Giá trị tâm linh ẩn chứa sức mạnh vô tận từ cội nguồn (07/12/2013)
- Câu đố - Một di sản văn hóa dân gian độc đáo của làng Lệ Sơn (Phần 1/4) (06/12/2013)
- Câu đối - Một di sản văn hoá tinh thần độc đáo của làng Lệ Sơn (Phần 2) (16/07/2013)
- Một vài thông tin về tiến độ thực hiện Địa chí làng Lệ Sơn (27/08/2013)
- Những công bố quan trọng rút ra nhờ tìm hiểu nội dung địa bạ Lệ Sơn Hạ (31/08/2013)
- Cụ Đặng Thị Cấp - Thân mẫu của Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên là dòng dõi nhà tướng ở Làng Lệ Sơn (29/04/2016)
Những tin cũ hơn
- Động Chân Linh - Huyền thoại và lịch sử (Phần 2) (21/06/2013)
- Động Chân Linh - Huyền thoại và lịch sử (Phần 1) (17/06/2013)
- Công bố kết quả giải thưởng Tìm hiểu lịch sử văn hóa làng Lệ Sơn - Giai đoạn Khởi động (10/06/2013)
- Một số tư liệu để nghiên cứu về quá trình xuất hiện và thay đổi của các địa danh Lệ Sơn Thượng và Lệ Sơn Hạ qua tiến trình lịch sử (Phần 2) (21/05/2013)
- Một số tư liệu để nghiên cứu về quá trình xuất hiện và thay đổi của các địa danh Lệ Sơn Thượng và Lệ Sơn Hạ qua tiến trình lịch sử (Phần 1) (19/05/2013)
- Lê Di - Một danh nhân người Lệ Sơn được cấp 8 sắc phong và cũng là nhân vật được chép vào Nhất thống chí và Chính biên liệt truyện của triều Nguyễn (Phần 2) (12/05/2013)
- Bàn thêm về câu đối ở Đình Làng Lệ Sơn (07/05/2013)
- Giới thiệu về giải thưởng chương trình Tìm hiểu văn hóa, lịch sử Làng Lệ Sơn (27/05/2013)
- Tài liệu tham khảo, đối chiếu phục vụ cho việc nghiên cứu, xuất bản địa chí làng Lệ Sơn (02/05/2013)
- Ngôn ngữ bản địa của làng Lệ Sơn (23/04/2013)
Ý kiến bạn đọc
Kinh Bắc - Đăng lúc: 12/07/2013 06:48
Tác giả đã sưu tầm được các câu đối của một số dòng họ, điều này rất quý.
Trên tinh thần làm việc có bài bản của tác giả, trong đó có liệt kê, chú giải và tạm dịch của các Cụ biết chữ được ghi chép lại, điều này rất có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn vốn cổ của cha ông ta. Chỉ hơi tiếc một điều do tác giả không rành về chữ Hán, nên tác giả không đưa được nguyên Hán vào bài viết là điều vô cùng đáng tiếc. Cũng như việc tách ra lối câu song quan hay lối câu cách cú, hoặc lối câu gối hạc để phân loại.
Việc phân loại câu đối trong một bài viết, hay có tính nghiên cứu là việc nên làm trong bất cứ hoàn cảnh nào. Bởi trong câu đối thường dùng của người xưa, có nhiều dạng thể, như câu đối tự thuật, đề tặng hay chiết tự, nó sẽ mở ra cho độc giả biết được khảm tự liên hay âm vận liên , đồng thời để sâu thêm về sự ẩn ý trong câu, chứa đựng hàm dung ý nghĩa của hài thú liên trong ý đối của các bậc tiên hiền.
Hi vọng tác giả sẽ nghiên cứu sâu hơn và cung cấp thêm những gì còn sót lại về "văn hóa tinh thần độc đáo" của miền quê văn hiến. Cám ơn nhiều
Tác giả đã sưu tầm được các câu đối của một số dòng họ, điều này rất quý.
Trên tinh thần làm việc có bài bản của tác giả, trong đó có liệt kê, chú giải và tạm dịch của các Cụ biết chữ được ghi chép lại, điều này rất có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn vốn cổ của cha ông ta. Chỉ hơi tiếc một điều do tác giả không rành về chữ Hán, nên tác giả không đưa được nguyên Hán vào bài viết là điều vô cùng đáng tiếc. Cũng như việc tách ra lối câu song quan hay lối câu cách cú, hoặc lối câu gối hạc để phân loại.
Việc phân loại câu đối trong một bài viết, hay có tính nghiên cứu là việc nên làm trong bất cứ hoàn cảnh nào. Bởi trong câu đối thường dùng của người xưa, có nhiều dạng thể, như câu đối tự thuật, đề tặng hay chiết tự, nó sẽ mở ra cho độc giả biết được khảm tự liên hay âm vận liên , đồng thời để sâu thêm về sự ẩn ý trong câu, chứa đựng hàm dung ý nghĩa của hài thú liên trong ý đối của các bậc tiên hiền.
Hi vọng tác giả sẽ nghiên cứu sâu hơn và cung cấp thêm những gì còn sót lại về "văn hóa tinh thần độc đáo" của miền quê văn hiến. Cám ơn nhiều
Mã an toàn: 
- Lời giới thiệu công trình Địa chí Làng Lệ Sơn - Gửi bởi: Lê Trọng Đại
Trả lời ý kiến đề xuất của bạn Lê Quang Đạt. Việc in sách đủ để phát cho mỗi gia đình người Lệ Sơn 1 quyển là không dễ vì giá thành sách chỉ tính riêng giấy mực thủ tục giấy phép xuất bản xuất bản mỗi cuốn đã 160.000 đồng, để in đủ thì phải 4000 quyển như vậy riêng tiền... - Nghề hay: Trồng cỏ nuôi bò một hướng đi tích cực chuyển đổi cơ cấu nông nghiệp nông thôn - Gửi bởi: Phạm Thị Thuỳ
Đọc được bài hay quá. Một số kiến thức rất bổ ích. Tuy nhiên, tôi có việc rất mong được anh hỗ trợ: Anh có định mức nào, hay kinh nghiệm về chi phí sản xuất 1 ha trồng cỏ không anh (giống, phân bón, nhận công, tưới tiêu...). Anh có có thể cho tôi xin được không. Hiện... - Lệ Sơn - Làng theo đạo học - Gửi bởi: Lương Xuân Trường
Mình tình cờ đọc lại bài viết của mình ở đây. (bài vết cũng tám năm trước rồi) đọc bình luận của bạn Lâm Phương, chuyện bạn đánh giá thế nào là quyền của bạn. Chỉ có điều một thông tin bạn đưa ra không chính xác: Mình (Lương Xuân Trường) và bạn dồng nghiệp Phan Phương... - Thêm một tư liệu Hán nôm về địa danh Lệ Sơn - Gửi bởi: Lê Trọng Đại
Cháu xem lại thông tin đoạn nói về chiến tranh Trịnh - Nguyễn 1774 - 1776 là chưa chính xác dễ gây nhầm lẫn với thông tin Chiến tranh Trịnh - Nguyễn (1627 - 1672) ở thế kỷ XVII. Thời gian được nói đến trong bài viết là sau khi tướng họ Trịnh - Hoàng Ngũ Phúcvượt sông... - Bài thơ cuối cùng của nhà giáo Lê Ngọc Mân - Gửi bởi: Lê Quang Đạt, số phone: 0913963799
Hồi trước đi học chung cấp 3 ở huyện Quảng Trạch cùng bạn Hạnh, bạn Hào ở Ba Đồn. Hay xuống thăm thầy Mân chuyện trò ngâm thơ - Chặt củi lèn, một kỷ niệm khó quên - Gửi bởi: Lê Quang Đạt
Nhớ lại hồi xưa đi chăn bò cùng các bạn ở Hung Tắt, Hung Cày. Nay đâu còn cảnh đó nữa? - Một gia đình cần sự giúp đỡ - Gửi bởi: Nguyen Van Thanh
Rất buồn vì Thay mặt Hội đồng hương Văn hoá tại Nha Trang trích gửi tiền ủng hộ mà không có danh sách...Việc đã qua...Thôi nhé! - Gửi con gái Mẹ - Gửi bởi: Hung Lan
Mệ Phương còn khỏe không chi Hồng ?
Bài thơ hay đáo để, đọc mà nước mắt chảy dài. - Lê Đình Khôi; Quê hương là nơi con nước "chở che con đi..." - Gửi bởi: Lê Trọng Đại
Bài viết rất là một lời tri ân với cụ Lê Đình Khôi người đã có những hành động đẹp đóng góp cho cộng đồng cư dân Lệ Sơn ở Hà nội và quê hương và cũng phần nào nói lên được cái tâm của một người con Lệ Sơn đáng kính đối với quê hương. Cảm ơn chú Vệ và Ban biên tập báo...
Thống kê
- Đang truy cập: 19
- Hôm nay: 1947
- Tháng hiện tại: 17304
- Tổng lượt truy cập: 8436775
Liên kết làng quê Quảng Bình
Lệ Sơn 2 - www.langleson.com
Làng Cao Lao - www.caolaoha.com
Làng La Hà - www.langlaha.com
Quảng Bình Trẻ - www.quangbinhtre.com
Nhịp Cầu - www.nhipcau.de
Báo Quảng Bình - www.baoquangbinh.vn
Làng Cao Lao - www.caolaoha.com
Làng La Hà - www.langlaha.com
Quảng Bình Trẻ - www.quangbinhtre.com
Nhịp Cầu - www.nhipcau.de
Báo Quảng Bình - www.baoquangbinh.vn
Nội dunin chân thành cảm ơn bạn Kinh Bắc. Quả thật trình độ Hán học của tác giải là quá ít ỏi để đáp ứng được những yếu cầu mà bạn đặt ra do đó ban soạn thảo rất mong nhận được sự cộng tác của bạn Kinh Bắc để hoàn chỉnh nó trên cơ sở những tư liệu đã sưu tầm được để đưa vào địa chí thì quả là tuyệt vời.