Làng quê đang biến mất

Trong khuôn khổ hơn 300 trang sách với 66 bài bình luận xã hội, Tạ Duy Anh đề cập nhiều mặt tiêu cực trong đời sống. Trong đó, tác giả phân tích những băng hoại đạo đức và nhân cách của một bộ phận như nạn tham nhũng, thói quan liêu, cửa quyền. Lối tư duy, hành xử nặng tính tiểu nông, manh mún, duy ý chí của một số thành phần cũng được ông đưa ra mổ xẻ. Tạ Duy Anh nói về các vấn đề qua lăng kính văn hóa, với một thái độ khách quan và công tâm. 

Bìa sách "Làng quê đang biến mất".

Làng quê đang biến mất là một lời cảnh báo trước tình trạng "đô thị hóa" đang diễn ra với tốc độ chóng mặt, nhưng lại không có sự quy hoạch bài bản xảy ra ở nhiều vùng nông thôn. Thực trạng này khiến những cảnh quan thanh bình của làng quê như: cổng làng, lũy tre xanh, ao làng trong vắt, hay từng đàn đom đóm bay đêm... sẽ chỉ còn trong sách vở, tư liệu. Thay vào đó là một lối sống, một không gian văn hóa lai-căng "không phải của người nhà quê, nhưng cũng rất lâu nữa hoặc không biết đến bao giờ, mới là của người thành thị".

Làng quê - đó không chỉ là một không gian sống. Với một quốc gia có nền văn minh lúa nước từ lâu đời như nước ta, đó còn là cả một không gian văn hóa truyền thống. Nhà văn Tạ Duy Anh cho rằng: "Nói một cách dễ hiểu nhất thì chúng ta đang cùng nhau đồng loạt bỏ mặc cho làng quê yêu dấu biến mất với một sự vô cảm đáng sợ. Và như vậy cũng sẽ biến mất phần không gian đặc sắc nhất của văn hóa Việt".

Trong rất nhiều vấn đề muốn bàn luận cùng bạn đọc, nhà văn bày tỏ đôi điều suy nghĩ về "tình thầy trò" thời hiện đại. Ông cho rằng tình thầy trò phản ánh gương mặt của nền giáo dục: "Bởi vì đây là mối quan hệ thiết lập trên nền tảng của học vấn và nhân cách. Nó đòi hỏi một bên hy sinh vô bờ bến, một bên thì tu dưỡng bản thân không ngừng. Mối quan hệ này nhất định phải là thuần túy tinh thần"- (Tình thầy trò và gương mặt của nền giáo dục).

Trong thời buổi kinh tế thị trường như hiện nay, giá trị đồng tiền được xem trọng quá mức. Người ta coi tiền là tiêu chí quan trọng để đánh giá con người, là thước đo cho tài năng và thậm chí... là cả trí tuệ. Chính điều này đã làm "biến chất" nhiều tình cảm cao đẹp. Vì tiền, không ít người thầy xem nhẹ sự nghiệp trồng người mà mình gánh vác. Nghề giáo đối với họ không còn là "nghề cao quý nhất trong những nghề cao quý". Vì những điểm số, những sự bợ đỡ, vuốt ve có thể mua được bằng tiền, hay rất nhiều tiền mà nhiều học trò không còn sự tôn trọng với thầy giáo. Bởi tư tưởng "có tiền là có tất cả" đã bén rễ, ăn sâu vào  đầu chúng từ chính môi trường giáo dục. Hậu quả đã được bày ra trước mắt: "Và tất nhiên, cái gì cũng có cái giá của nó. Những hành động như học trò tạt a xít, đánh trọng thương hoặc dọa giết thầy... xảy ra ở khắp nơi. Ngược lại chuyện thầy cô hành hạ, nhục mạ, xâm hại học trò cũng không còn là chuyện hiếm. Thậm chí nhiều chuyện đáng xấu hổ đã thành phổ biến mà ai nói ra thì chính người ấy ngượng trước. Cả hai cách hành xử, mang tính nhân quả, song song tồn tại, cho thấy nhà trường hiện nay ít nhiều đánh mất vai trò của một thánh đường đạo đức".