1
  • image
  • image
  • image
  • image
14:33 ICT Thứ ba, 23/04/2024

Một số kết quả nghiên cứu về tên làng và kết cấu làng Lệ Sơn xưa cùng những điều cần tiếp tục giải mã

Đăng lúc: Thứ hai - 25/03/2013 04:53 - Người đăng bài viết: bientap02
Công bố một số kết quả nghiên cứu về tên làng và kết cấu làng Lệ Sơn xưa cùng những điều cần tiếp tục giải mã để làm rõ hơn về lịch sử văn hóa làng của tác giả Lê Trọng Đại, trưởng Ban biên soạn Địa chí làng Lệ Sơn
Qua một quá trình nghiên cứu, cho tới thời điểm hiện tại (tháng 3/2012) chúng tôi có đủ cơ sở để khẳng định chắc chắn rằng tên làng Lệ Sơn đã có từ trước năm 1553.  Với cứ liệu này chúng ta có thể khẳng định giả thuyết có tính thuyết phục là” tên làng sớm nhất có thể đã được đặt ở cuối thế kỷ XV ;như gia phả các họ ghi lại.

Cuối thế kỷ XV là thời điểm mà về cơ bản việc khai canh, lập ấp đã hoàn thành; làng xóm đã có một diện tích đất cư trú và đất canh tác tương đối lớn, và đặc biệt là đã có số dân khá đông; đủ để nhà nước công nhận là Lệ Sơn là đơn vị làng chứ không gọi là thôn, xóm hay ấp, trại, phường (những đơn vị cư trú nhỏ hơn đơn vị làng). Kết luận này phù hợp với cứ liệu gia phả Lê tộc đại tôn và nội dung bài luyện Quan lớn Bản cảnh Thành hoàng Lệ Sơn (được cậu Cả Hăng viết 1902). Bài luyện cho biết công lao của Bản cảnh Thành hoàng Nguyễn Huy Tưởng là:

                “...Đặt xã hiệu chiếu khai điền thổ,
                  Tính mẫu sào lập sổ tiến dâng...”[1]

       Đến giữa thế kỷ XVI, Lệ Sơn đã tách thành 2 làng. Đây là một thông tin chính xác vì qua tra cứu từ tác phẩm “Ô châu Cận lục” của Tiến sỹ Dương Văn An (viết từ năm 1553 đến 1555) mà chúng tôi phát hiện được. Mặt khác xuất xứ của cuốn “Ô châu cận lục” theo Dương Văn An là “từ hai bản ghi chép về phủ Tân Bình Phủ Triệu Phong trước đó của hai nho sinh đồng hương với ông. Năm 1553, nhân về quê cư tang, Dương Văn An gặp được bản thảo, liền khảo cứu thêm trong sử sách chỗ rườm rà thì bỏ bớt, chỗ sơ sài thì bổ sung, mà đặt tên mới là Ô châu cận lục”[2]. Trong “Ô châu cận lục” ở quyển 3, môn Bản đồ, châu Bố Chính được Dương Văn An thống kê có 69 làng trong đó có 2 làng Lệ Sơn là “Lệ Sơn Thượng” và “Lệ Sơn Hạ” [3].

      Ô Châu cận lục là sách được viết bằng chữ Nôm. Chúng ta đều biết rằng chữ Nôm cũng là một loại văn tự tượng hình vì nó được cha ông ta sáng tạo ra từ chữ Hán cỗ. Chữ  [    ] Sơn thể hiện nghĩa là núi; còn chữ Lệ [   ] thì đúng là Lệ vải chứ không phải Lệ là nước mắt. Trong Ô châu cận lục chữ Lệ được viết bằng 1 bộ thảo (cỏ) ở trên và 3 bộ đao ở dưới nhìn kĩ chữ Lệ đó có hình một chùm vải. Giáo sư Lương Duy Thứ cũng dịch chữ Lệ này là vải. Qua một số sắc phong của Vương triều Nguyễn như sắc phong cho Bà tiên nữ động Chân Linh (có ghi động Chân Linh ở đầu xã Lệ Sơn Thượng);  hay sắc phong cho Quan Lê Duy Di ở Hà Thâu cũng có ghi quê quán ngài ở xã “Lệ Sơn Thượng”. Trong tác phẩm “ Quốc triều Hương khoa lục” phần quê quán của Cố Lương Duy Chí (Tri phủ Vĩnh Tường nhà ở thôn Phúc Tự nay là nhà thờ chi họ Lương Duy) cũng  ghi là xã Lệ Sơn Thượng. Từ các cứ liệu đó có thể xác định phạm vị địa giới chắc chắn của làng Lệ Sơn Thượng xưa là từ động Chân Linh xuống ít nhất cũng hết thôn Xuân Tổng. Còn Lệ Sơn Hạ phải chăng chỉ có vùng đất Hạ Trang (hay Vang Hạ) ngày nay ? Điều này thì  xem ra thì không được hợp lí. Bỡì vì Hạ Trang diện tích không lớn, đất cư trú và dân cư lại quá ít chưa thật sự tương xứng với cư dân của một làng xưa (làng trước đây ít ra cũng phải có tối thiểu 50 -70 hộ).

      Chúng tôi đã tìm ra cách để xác định ranh giới Lệ Sơn Hạ xưa nhưng cái khó là chưa tìm ra được một sắc phong hay tài liệu nào ghi tên một người ở Văn Hóa có kèm theo quê quán là làng (xã) Lệ Sơn Hạ cả. Thông tin tên làng Lệ Sơn Hạ chúng tôi đã tìm hiểu ở một số cụ cao niên trong làng song cũng không ai khẳng định chắc chắn cả. Chỉ có một giả thuyết cho rằng sở dĩ có 2 làng là do mâu thuẫn giữa các xóm trên với xóm Hạ Trang mà bà con Hạ Trang đã dỡ 2 vài gỗ mà họ đóng góp để dựng đình làng về lập đình mới ở mái Đình Thánh rồi tách Hạ Trang ra thành lập làng mới có tên Lệ Sơn Hạ. Điều này cho đné lúc này chưa có đủ cơ sở để kiểm chứng. Bởi vì tên làng Lệ Sơn Hạ đã có từ đầu thế kỷ XVI, trong khi câu chuyện về việc dở đình làng hình như chỉ mới xảy ra khoảng cuối thế kỷ XIX hay đầu thế kỷ XX mà thôi.

      Việc hoạch định ranh giới cũ của 2 làng Lệ Sơn (Thượng và Hạ) đang là một khó khăn của nhóm biên soạn địa chí. Với những thông tin này chúng tôi muốn bạn Hồng Lê hãy cùng tham gia vào việc trao đổi để giải mã nốt phần còn lại của tên làng và địa giới làng. Làm được công việc này sẽ giúp chúng tôi dựng lại chính xác bức tranh kết cấu làng trước đây. Kết cấu của làng Lệ Sơn xưa bao gồm các thôn, xóm rồi lại còn có cả trang, ấp, phường nữa. Sở dĩ có phường vì trong Quốc triều Hương khoa lục đã chép rõ là “Phan Nhật Thạnh người phường Di Loan, xã Lệ Sơn châu Bố Chánh ngoại” [4]
        
Phường Di Loan là một địa danh hơi lạ và chúng tôi vẫn chưa xác định được đó là khu vực nào của Lệ Sơn cả. Tên phường Di Loan này lại trùng với tên làng Di Loan ở Quảng Tùng (Quảng Trạch) nên liệu Cao Toàn Dục có chép nhầm hay không?
       
Những thông tin này là kết quả nghiên cứu khá công phu của chúng tôi xin cung cấp để trao đổi với cư dân báo làng mong mọi người cùng tham gia giải mã thêm. Tác giả bài viết kỳ vọng  vào sự giúp đỡ của bà con. Xin chân thành cảm ơn sự quan tâm của mọi người!

Chú thích:

[1]  Nhiều tác giả, Lệ sơn xuân vọng, UBND xã Văn Hóa XB, 4/1999, tr.11.
[2] Dương Văn An, Ô châu cận lục, NXB Thuận Hóa, 2001 tr. 5
[3] Dương Văn An, Ô châu cận lục, NXB Thuận Hóa, 2001 tr. 47
[4] Cao toàn Dục, Quốc triều Hương khoa lục, NXB TP Hồ Chí Minh, 1993, tr.110
Tác giả bài viết: Lê Trọng Đại
Từ khóa:

Lê Trọng Đại

Đánh giá bài viết

Ý kiến bạn đọc

Avata
Biên Sơn - Đăng lúc: 01/04/2013 17:00
Bọ Đại công bố rồi: ...theo chúng tôi là không thể cầu toàn và có quan điểm trái chiều.
Các chất vấn viên đừng làm Bọ Đại nản, chất vấn trái chiều làm nhụt ý chí và phân tán tư tưởng của nhóm khởi soạn.

Nói chi thì nói, mình sợ các chứng cứ đưa vô địa chí có nhiều nhầm lẫn nếu nhóm soạn thảo khép kín các nội dung quan trọng trước khi xuất bản.

Dù răng thì việc chất vấn vẫn cần thiết, và Bọ Đại nên cho bà con chất vấn thả phanh, không có vùng cấm thì sẽ giảm thiểu được những sai sót. Chất lượng địa chí vì thế sẽ cao hơn. Tui mạnh dạn đề nghị nhóm khởi thảo so găng với bà con vì cuộc chiến này, người chiến thắng thuộc về cuốn địa chí, các Bọ có thể thương tật,mất ăn mất ngủ nhưng Địa chí sẽ chuẩn xác hơn.Thế hệ hậu sinh sẽ được hưởng thành quả từ cuộc chiến tranh luận này.
Avata
Trần Thọ Nam - Đăng lúc: 31/03/2013 09:00
Tôi thấy các vị đang tìm hiểu viết về văn hoá, mà chẳng thể hiện gì văn hoá cả, người có văn hoá góp ý, thảo luận trên cơ sở tôn trọng nhau, đọc hết comment lần lượt được bbt nhắc nhoẻ cũng không có một lời cám ơn, có lẽ văn hoá lệ sơn là đây!.............
Avata
Lệ Kiều - Đăng lúc: 30/03/2013 21:06
Bọ Đại làm công trình lớn, áp lực từ nhiều phía, chúng ta nên cõng Bọ Đại lên cao để tránh ngập lụt. Nhóm khởi thảo có nhiều đồng chí, sao chỉ mỗi trưởng ban đăng đàn và viết bài, các đồng chí khác đâu, lên đăng đàn, cùng trao đổi với bà con, bà con nhiệt tình cung cấp tài liêu viết bài, mình cũng nên nhiệt tình đáp lễ, trao đổi, chỉ ra chổ hay, chổ chưa đồng tình với các tư liệu của bà con.
Bà con ta cũng không nên chất vấn ở mức sâu quá, nhóm soan thảo nhiều cái chưa tiếp cận hết được, rất cần bà con mở đường, mở lối để cùng đi tìm.
Cảm ơn nhóm soạn thảo, các anh rất có trach nhiệm.
Avata
Hết nói - Đăng lúc: 30/03/2013 19:48
Bọ Đại nặng về giải thích nhỉ, làm khoa học ai chẳng phải là logich, bọ càng diển giải chứng tỏ bọ chưa hay, người có tầm người ta nói không kể lể, bọ chỉ cần giải thích cô đọng cho bà con ở mức thô là được rồi
Avata
Lê Trong Đại - Đăng lúc: 30/03/2013 11:04
Xin nói thêm để Độc giả báo làng yên tâm.Việc nghiên cứ biên soạn địa chí chúng tôi sử dụng kết hợp nhiều PP chuêyn ngành của khoa học xã hội và nhân văn trong đó chủ lực là sử học. Việc một số độc giả đoán già đoán non rằng chúng tôi ngồi một chỗ hay đè làm việc nên không yên tâm điều dẽ hiểu.
Việc khai thác tư liệu điền dả tư các bậc học giả cao niên của làng và các gia đình có lưu trữ tài liệu chúng tôi đều tiến hành khảo sát vừa khai thác tư liệu hiện có kết hợp điều tra, phỏng vấn đẻ làm rõ thêm nhiều vấn đề và đặt ra những thắc mắc về các cư liệu thiếu lôghic đẻ tranh luận tìm lời giải cũng mới là một kênh quan trọng để kết hợp với nhiều phương pháp khác mới đi tới kết luận để sử dụng.
Vấn đề công bố để tranh luận nếu chưa đủ cơ sở khoa học để kết luận thì tạm thời chưa sử dụng hoặc nếu đưa vào địa chí thì cũng chú thích kèm theo nghi vấn. công việc nghiên cứu khoa học không có đích cuối cùng việc nghiên cứu viết địa chí chỉ là một đợt còn những vấn đề khác chúng ta chưa giải mã nổi thì hậu thế sẽ còn công việc để làm.

Do đó theo chúng tôi là không thể cầu toàn và có quan điểm trái chiều. Xin nói thêm để một điểm để thế hệ hậu sinh chúng ta rút kinh nghiệm đó là việc qua gặp gỡ các cụ cao niên ở làng tôi thấy ở các những nét đẹp nhân văn cần học tập đó là tinh thần trách nhiệm với hậu thế các cụ đều có ý thức gom góp bảo tồn di sản văn hóa còn lại của cha ông cho hậu thế, cho đến phút cuối đời. Thứ hai là tình thần cầu thị trong nghiên cứu không tự cao tự đại. Ví dụ cụ Trần Quyến năm nay đã ở tuổi 80 sức khỏe giảm sút nhiều may là đầu óc vẫn minh mẫn dù không ngồi tại mọt chỗ quá 60 phút nhưng vẫn không rời sách vở, tra cứu viết lách cụ vẫn đang tiếp ti bổ sung chỉnh lí cuốn làng cả Lệ Sơn là môt tập bách khoa về làng phong phú nhất cho đấn nay (tháng 3/ 2013). Điểm thứ ba là sự cởi mở và tinh thần khoa học tinh thần hợp tác của cụ là đáng kính trọng.

Khi tôi đề cập đến một số vấn đè như xin phép sử dụng sách của cụ làm tư liệu cho cuốn địa chí thì cụ vui vẻ nhận lời và đưa ngay sách cho tôi không chút ngần ngại. Khi trao đổi với cụ những vấn đề khác cụ lắng nghe và giải đáp thoải mái. Khi tôi thắc mắc và chỉ ra những điểm thiếu lo ghích trong tư liệu thì cụ hoàn toàn đồng ý thậm chí những chỗ chưa chính xác là cụ cầm bút chỉnh sửa ngay.

Vi dụ: Trong gia phải họ trần và tư liệu về Đức ông Câu Kê - Trần Duy Văn có chỗ bất hợp lí "Tư liệu viết: Đức ông Câu Kê là người thư kí của quan bàn thổ Thành Hoàng trong đợt Ngài về Giám đạc điền thổ. Tôi đưa ra thắc mắc thông tin này thiếu logh vì theo gia phải Trần Tộc Đại Tôn (có công bố trên trang Langleson.net và ở ông Trần xuân quế BCH ho thì Đức ông Câu kê phải ở hàng chắt của cụ Nguyễn Huy Tưởng phải kém cụ Nguyễn Huy tưởng ít nhất là 60 tuổi do đó nếu cụ Nguyễn Huy Tưởng đi trắc đạc thì Trần Duy Văn liệu đã sinh ra hay chưa chứ đừng nói đến việc làm thư kí.

Cụ quyến thừa nhận ngay là cụ vẫn thắc mắc lâu nay mà chưa lí giải được. Chúng tôi có đưa ra một giả thuyết thì cụ nhất trí là hợp lí, đó là việc Ông Trần Duy Văn làm thư kí không phải trọng đợt đàu cm là đợt trắc đạc thứ hai, khi Lệ sơn tách thành 2 làng khoảng những năm đầu thế kỷ 16. Cụ Lê Ngọc Mân trên 80 tuổi cũng là mọt tấm gương say mê nghiên cứu và tinh thần khoa học khi trao đổi những vấn đề tương tự
1, 2, 3, 4, 5, 6  Trang sau

Mã an toàn:   Mã chống spamThay mới     



 
  • Lời giới thiệu công trình Địa chí Làng Lệ Sơn  -   Gửi bởi: Lê Trọng Đại
    Trả lời ý kiến đề xuất của bạn Lê Quang Đạt. Việc in sách đủ để phát cho mỗi gia đình người Lệ Sơn 1 quyển là không dễ vì giá thành sách chỉ tính riêng giấy mực thủ tục giấy phép xuất bản xuất bản mỗi cuốn đã 160.000 đồng, để in đủ thì phải 4000 quyển như vậy riêng tiền...
  • Nghề hay: Trồng cỏ nuôi bò một hướng đi tích cực chuyển đổi cơ cấu nông nghiệp nông thôn  -   Gửi bởi: Phạm Thị Thuỳ
    Đọc được bài hay quá. Một số kiến thức rất bổ ích. Tuy nhiên, tôi có việc rất mong được anh hỗ trợ: Anh có định mức nào, hay kinh nghiệm về chi phí sản xuất 1 ha trồng cỏ không anh (giống, phân bón, nhận công, tưới tiêu...). Anh có có thể cho tôi xin được không. Hiện...
  • Lệ Sơn - Làng theo đạo học  -   Gửi bởi: Lương Xuân Trường
    Mình tình cờ đọc lại bài viết của mình ở đây. (bài vết cũng tám năm trước rồi) đọc bình luận của bạn Lâm Phương, chuyện bạn đánh giá thế nào là quyền của bạn. Chỉ có điều một thông tin bạn đưa ra không chính xác: Mình (Lương Xuân Trường) và bạn dồng nghiệp Phan Phương...
  • Thêm một tư liệu Hán nôm về địa danh Lệ Sơn  -   Gửi bởi: Lê Trọng Đại
    Cháu xem lại thông tin đoạn nói về chiến tranh Trịnh - Nguyễn 1774 - 1776 là chưa chính xác dễ gây nhầm lẫn với thông tin Chiến tranh Trịnh - Nguyễn (1627 - 1672) ở thế kỷ XVII. Thời gian được nói đến trong bài viết là sau khi tướng họ Trịnh - Hoàng Ngũ Phúcvượt sông...
  • Bài thơ cuối cùng của nhà giáo Lê Ngọc Mân  -   Gửi bởi: Lê Quang Đạt, số phone: 0913963799
    Hồi trước đi học chung cấp 3 ở huyện Quảng Trạch cùng bạn Hạnh, bạn Hào ở Ba Đồn. Hay xuống thăm thầy Mân chuyện trò ngâm thơ
  • Chặt củi lèn, một kỷ niệm khó quên  -   Gửi bởi: Lê Quang Đạt
    Nhớ lại hồi xưa đi chăn bò cùng các bạn ở Hung Tắt, Hung Cày. Nay đâu còn cảnh đó nữa?
  • Một gia đình cần sự giúp đỡ  -   Gửi bởi: Nguyen Van Thanh
    Rất buồn vì Thay mặt Hội đồng hương Văn hoá tại Nha Trang trích gửi tiền ủng hộ mà không có danh sách...Việc đã qua...Thôi nhé!
  • Gửi con gái Mẹ  -   Gửi bởi: Hung Lan
    Mệ Phương còn khỏe không chi Hồng ?
    Bài thơ hay đáo để, đọc mà nước mắt chảy dài.
  • Lê Đình Khôi; Quê hương là nơi con nước "chở che con đi..."  -   Gửi bởi: Lê Trọng Đại
    Bài viết rất là một lời tri ân với cụ Lê Đình Khôi người đã có những hành động đẹp đóng góp cho cộng đồng cư dân Lệ Sơn ở Hà nội và quê hương và cũng phần nào nói lên được cái tâm của một người con Lệ Sơn đáng kính đối với quê hương. Cảm ơn chú Vệ và Ban biên tập báo...

Thống kê

  • Đang truy cập: 4
  • Hôm nay: 734
  • Tháng hiện tại: 34452
  • Tổng lượt truy cập: 8043486

Liên kết làng quê Quảng Bình

Lệ Sơn 2 - www.langleson.com
Làng Cao Lao - www.caolaoha.com
Làng La Hà - www.langlaha.com
Quảng Bình Trẻ - www.quangbinhtre.com
Nhịp Cầu - www.nhipcau.de

Báo Quảng Bình - www.baoquangbinh.vn
Hân hạnh chào đón các bạn đến với trang tin www.langleson.net
Bản quyền thuộc về Làng Lệ Sơn. Trang thông tin này là tài sản của toàn thể con em làng Lệ Sơn, huyện Tuyên Hoá, tỉnh Quảng Bình
Trang thông tin điện tử Làng Lệ Sơn hoạt động theo quy định của luật pháp Vịệt Nam dưới sự điều hành chung của Hội đồng tư vấn chuyên môn và kỹ thuật.
Trụ sở: Đặt tại trung tâm lưu trữ truyền số liệu VDC1 - Hà Nội - Việt Nam
Trang thông tin là tài sản chung của toàn thể con em làng Lệ Sơn, xã Văn Hóa, huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình
Email gửi bài viết
baiviet@langleson.net