Chắt chắt, đặc sản sông Gianh

Bài cùng tác giả đã đăng:
1. Quê hương

Tác giả. Nguyễn Duy Xuân

Tôi sinh ra và lớn lên ở một vùng quê nghèo bên bờ sông Lam. Ngày còn nhỏ, vào cữ tháng tư tháng năm, mẹ tôi đi chợ về ngoài những thứ quà quê thì trong cái mủng mẹ bưng trệ hông thế nào cũng có đùm ruột hến hoặc chắt chắt (người làng còn gọi là giắt giắt) kèm theo chai nước luộc đục như nước gạo. Bữa cơm trưa hôm đó cả nhà được thưởng thức món canh hến nấu cà mà cho đến bây giờ mỗi lần nhắc đến tôi vẫn còn cảm được cái hương vị quê hương của nó:

Nhớ cơm canh hến quê nhà
Trưa hè mẹ nấu đậm đà hồn quê

Hai mươi mấy năm sau, tôi thành con rể đất sông Gianh. Quê vợ ở làng Lệ Sơn bên bờ nam dòng sông huyền thoại. Mỗi lần nghỉ hè về thăm quê lại được mẹ vợ đãi khách “rể” quí món ăn chế biến từ cái con vật nhỏ li ti quen thuộc ở quê mình: chắt chắt. Có ăn mới biết. Chắt chắt sông Gianh quả là ngon thiệt. Thật khó tả cái cảm giác nó đem lại cho thực khách. Ngòn ngọt, thơm thơm, mát lịm, bùi bùi. Đó là hương vị của quê hương được tạo hóa chắt ra từ đất, từ nước, từ khí trời của xứ sở để làm nên cái nét riêng độc đáo không nơi nào có được.
 

 Cào chắt chắt trên sông Gianh

Chắt chắt cùng họ với hến nhưng rất bé, thân chỉ như hạt đỗ, nằm dưới đáy sông. Hằng năm, vào cuối tháng 2 đầu tháng 3 âm lịch, sau một cơn mưa giông, nước ngọt đầu nguồn sông đổ về đến nơi đây, ở quãng sông thuộc các xã Phù Hoá, Cảnh Hóa, Văn Hóa, dòng nước ấy hòa trộn vào làn nước lợ từ dưới cửa biển dâng lên. Nhà văn Nguyễn Quang Vinh trong một bài viết đã mô tả cuộc tơ duyên ấy của đất trời sông nước:

“Khí trời se lạnh, không gian khoáng đạt, hai làn nước trai tráng và nữ nhi ấy chảy oà vào nhau, tan trong nhau, nồng nhiệt trong nhau như một cuộc hoan lạc vĩ đại của dòng sông, để rồi sinh ra hàng triệu hàng triệu những sợi tơ bé nhỏ, trong suốt, giăng dít dưới đáy sông như là sự thai nghén tự nhiên sau cuộc tình hai làn nước và chỉ sau đó ít lâu, không quá một mùa trăng, những sợi tơ ấy chuyển hoá thành những con hến bé tí, nằm phủ dày dưới đáy sông, tạo nên một lớp “chắt chắt” và mời gọi dân trong vùng vào mùa thu hoạch.”
 

Nhọc nhằn với nghề, ngâm mình suốt ngày trong nước

Còn nhớ sáng hè nào, khi mặt trời lấp ló đầu ngọn tre đã thấy bà cụ chợ về, rổ chắt chắt trĩu nặng bên hông. Vợ tôi giúp mẹ mang chắt chắt ra bến sông Gianh sau nhà rửa sạch, đãi sạch rồi bắc lên bếp luộc. Cả một rổ chắt chắt đầy là thế mà khi đãi xong, phần thịt li ti của hàng vạn con chắt chắt ấy chỉ đủ đầy một tô sành nhỏ. Thịt chắt chắt xào với mỡ cho chín, thêm thật nhiều ớt, lá lốt, hành, tiêu. Thêm mấy cái bánh đa, một cút rượu đế thế là đã có một bữa ăn đãi khách, đậm đà hương vị quê hương.

Canh chắt chắt nấu với rau muống, rau dền thái nhỏ hoặc với mít non là món ăn dân dã mà khó quên. Trưa hè nóng nực, húp bát canh ấy cảm thấy cái vị ngọt, thơm, mát của nó như lan tỏa khắp cơ thể.
 

Món chắt chắt, đặc sản quê ấm lòng bao thực khách

Mỗi lần hiếm hoi về quê, tôi chẳng ao ước gì hơn là được xuống tắm sông Gianh và ăn cơm canh chắt chắt. Mẹ vợ tôi đã thành người thiên cổ, món ngon ấy bây giờ trao lại cho  chị vợ ở trên Đức Hóa, cũng nấu ngon không kém người mẹ quá cố của mình. Tháng Bảy năm ngoái, vợ chồng tôi về thăm quê đúng dịp kỉ niệm 540 năm cụ tộc trưởng họ Lê đến khai canh làng Lệ Sơn. Tan lễ, ghé thăm nhà mệ Minh tình cờ lại được thưởng thức món chắt chắt quê nhà. Hai bà chị họ, chị Thủy, chị Uyên quả là khéo tay, đã cho tôi sống lại cái cảm giác khắc sâu trong tâm trí mình về một món ngon xứ sở.