Đình Làng Lệ Sơn: Ký ức và suy ngẫm

Thứ bảy - 08/12/2012 13:02
|In ra
|Đóng cửa sổ này

Ký ức về Đình Làng Lệ Sơn với những mong ước làng ta sớm tổ chức thực hiện kế hoạch phục dựng công trình mang tính tâm linh có ý nghĩa đặc biệt này.

Những bài viết cùng chủ đề đã đăng:
1.Ký ức về Đình Làng Lệ Sơn
2.Tiếng vọng mái đình xưa (phần I)
3.Tiếng vọng mái đình xưa (phần II)
4.Tiếng vọng mái đình xưa (phần kết)
5. Phải làm gì để tôn tạo những di thắng ở làng Lệ Sơn ?

Ký ức mỏng manh...

Năm 1968 …

Trường học của chúng tôi chỉ cách Đình làng mỗi cái hồ sen. Mùa Hè sen nở thơm lừng. Nước hồ trong leo lẻo nên trông thấy cả những con cá nhỏ bơi lội. Trên bờ, một bên là đường đi vào trường học, một bên, vuông góc với lối vào trường, là một con đường chạy dọc theo mép hồ và cũng chạy dọc theo mặt trước của sân Đình. Hai bên vệ đường trước sân Đình, người ta trồng cách quãng những cây nhãn mà tán của nó xoe tròn như những quả cầu, Xuân về hoa nở trắng.

Hai bên cổng chính vào sân Đình là hai cột nanh vuông vắn, vút cao mà trên đó người ta trang trí hình nghê, phượng và đôi câu đối chữ Hán ghép bằng những mảnh sứ muôn hình muôn vẻ. Sân rộng. Đình to. Mái ngói vút cong. Nền Đình tiền láng xi măng và nhẵn bóng. Những ngày nóng bức, chúng tôi thường chạy ù ra nằm lăn trên nền Đình vì nó mát lạnh. Xuyên qua Đình tiền, đi ra phía sau, Đình trung như một chiếc cầu nối Đình tiền và Đình hậu.

Nơi đây thấy treo một chiếc chuông đồng to và dài. Người lớn bảo với chúng tôi rằng tiếng nó rất trong và lan đi rất xa. Đình hậu thấp và tối. Bước vào người ta thấy lành lạnh. Nhìn sang bên cạnh thấy hai ông Hộ Pháp ( có lẽ thế ) lông mày chổi xể, mắt xếch, đao to, giáo dài đứng canh càng rờn rợn thêm. Trên mái, đôi ba bụi cây mọc bám tường vôi, mái ngói cheo leo càng làm cho nó thêm vẻ rêu phong, cổ kính. Phía sau Đình hậu là sân vận động của làng mà năm thì mười họa, người ta mít-tinh hoặc chiếu phim ở đó.
Rồi một hôm ….
Bom nổ !

Quả bom rơi ngay sân Đình làm bay mất Đình tiền, đổ sập một nửa Đình trung, để lại một hố to, tròn, sâu hoắm và ngổn ngang gạch ngói. Chúng tôi đứng trên đống gạch vụn nhìn người lớn thu gom những gì còn có thể mà tiếc ngẩn ngơ vì không còn chỗ để nằm lăn lóc cho mát trong những ngày Hè. Hai cột nanh và đôi câu đối may mắn thay vẫn còn lại như một chứng tích chiến tranh ….

Đi tìm ý của Tiền nhân…

Hai cột nanh và đôi câu đối may mắn thay vẫn còn lại như một chứng tích chiến tranh ….

Nhưng, hơn thế nữa, nó còn giữ lại được thông điệp của Tiền nhân cho Hậu thế. Chữ của tiền nhân thì có một nhưng đọc và hiểu thì mỗi người một cách khác nhau. Những người am hiểu sâu sắc thì ngày càng vơi dần đi vì quy luật của tạo hóa. Chữ trên cột nanh ngày cũng một rơi rụng đi vì tác động của thời gian. Thời gian chẳng chờ, chẳng nương ai cả.

Với tôi, tôi cũng có một cách đọc và hiểu. Trong ý tưởng phục dựng Đình làng, xin mạnh dạn nêu lên nhằm có thêm một tài liệu tham khảo.
Về phiên âm, có nhiều người nói khác nhau ở một số từ ( chắc là vì cách phát âm hoặc tam sao thất bản ) nhưng chung quy lại câu khá chuẩn xác là :

Khí tác sơn hà công minh chính trực di nhất
Đức hợp thượng hạ cao minh bác hậu vô cương

Trong câu ở cột nanh bên phải người đọc, chữ thứ 9 trên xuống là di chứ không phải là duy hay nhi như một số người nói.
Trong câu ở cột nanh bên trái, chữ thứ 7 trên xuống là bác chứ cũng không phải là bát.
Khi viết Hán tự, theo tôi là :

氣作山河公明正直貽壹
德合上下髙明博厚無疆

Chữ di tôi viết là 貽và dịch theo nghĩa là di huấn. Chữ nhất tôi viết là 壹và dịch theo nghĩa là hợp nhất ( 統壹 – thống nhất ). Chữ 德 ( đức ) tôi dịch theo nghĩa là đức tính ( 德性 ). Chữ 合 ( hợp ) tôi dịch theo nghĩa là đồng tâm hợp lực ( 同心合力 ). Chữ 厚 ( hậu ) tôi dịch theo nghĩa là nhiều hơn.

Về nghĩa, theo tôi, có thể tạm dịch :

Khí tạo ra núi sông nên công bằng, sáng suốt, thẳng ngay cần hợp lại trong một
Tính hợp lực trên dưới là cao thượng, thông minh, uyên bác nên mở rộng vô biên

Xin nói rõ thêm, trên đây chỉ là suy nghĩ của cá nhân, chỉ nêu để có thêm một cách nhìn, cách nghĩ về chữ nghĩa mang tính thông điệp của Tiền nhân. Gia phả các Họ trước đây để lại rất nhiều nhưng rất tiếc là bị lũ lụt ngập và chiến tranh nên hư hại khá nhiều nên chưa có điều kiện để truy nguyên bản chữ Hán gốc. Hiện tại, nếu tiếp cận được ý của Tiền nhân phần nào đã là quý hóa. Nếu ai có bản chữ Hán gốc xin cho biết để viết và hiểu cho đúng ý của Tiền nhân.

Một vài suy nghĩ…

Nếu được quyền mơ, tôi sẽ mơ về một ngày mà người Lệ Sơn lại có thể ghé vào một ngôi Đình na ná như trong ký ức, thắp một nén nhang tưởng nhớ Tiền nhân và thành kính Thổ Thần. Không những thế, tôi còn mơ về miếu thờ của Bát đại tính được tôn tạo và nằm trong thế liên hoàn của một tour du lịch giới thiệu lịch sử hình thành và phát triển của một ngôi làng cổ có núi, có sông, có cây, có cảnh mà ai cũng cho là như một bức tranh thủy mặc. Những tốp khách du lịch ra vào nườm nượp, được những người dân sở tại giàu lòng mến khách kể cho nghe một cách say sưa, đầy tự hào về quê hương nhiều truyền thống văn hóa của mình. Những nhà làm du lịch chân đất suốt ngày phải căng ra để phục vụ khách, nhưng bù lại, khách cũng không tiếc khi mở hầu bao …

Nếu được quyền mơ, tôi sẽ mơ có một chiếc đũa thần, có một người cầm lấy nó và hô “ Biến ! ”. Sau đó, mọi việc sẽ răm rắp. Đầu tiên là Cấp ủy ra nghị quyết về sự cần thiết phải phục dựng Đình làng vì đó là tâm tư nguyện vọng của nhiều người, đó là do nét văn hóa làm nên làng xã, đó còn là vì du lịch cũng là một lợi thế của địa phương mà cũng là sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế hợp lý ( chuyển dần sang dịch vụ ). Kế đến, Ủy ban ra một quyết định thành lập ban phục dựng Đình làng gồm chính quyền, Hội cựu giáo chức và một số vị khác với các tiểu ban như xây dựng ( lo về kiến trúc, đơn vị xây dựng ), tài chính ( quản lý về tài chính, công khai tài chính ), truyền thông ( vận động tham gia, vận động quyên góp, thông tin đến con em LLS, bạn đọc và tiếp nhận thông tin từ con em LLS, bạn đọc ), giám sát ( kiểm tra thực hiện về mục đích, tiến độ, chất lượng, minh bạch ). Mở một tài khoản để con em LLS, bạn đọc chuyển tiền ( cập nhật hằng ngày hằng giờ ). Ai ủng hộ bao nhiêu, ở đâu, giờ nào thì người đó thông tin lên website của làng. Khi nhận được tiền trong tài khoản thì tiểu ban tài chính cũng thông báo ngay lên website của làng để mọi người cùng biết.
Mơ là vậy. Còn thực thì sao ?

Trong việc phục dựng Đình làng cần hội đủ ba yếu tố là Thiên thời, Địa lợi, Nhân hòa. Thiên thời thì đã có nhưng “ Thiên cơ bất khả lậu ” nên chưa tiện nói nhưng chí ít thì bất động sản đang ế nên vật liệu, nhân công cũng không cao lắm. Địa lợi cũng đã có. Hình như từ lâu xã ta cũng đã nhắm rồi. Đường sá giao thông nay cũng rất nhiều thuận tiện. Vấn đề còn lại là Nhân hòa. Điều này thì HỢP THƯỢNG HẠ như ý của tiền nhân là sẽ ổn. Xưa nay, có đi thì có đến.

Đôi dòng mạo muội, nếu có điều gì chưa nên, chưa phải mong được bỏ quá.
Cám ơn quý vị nếu đã đọc !

Tác giả bài viết: Trần Lê Sơn (kyucxua247@gmail.com)

Làng Lệ Sơn - xã Văn Hóa - huyện Tuyên Hóa - tỉnh Quảng Bình

Đình Làng Lệ Sơn: Ký ức và suy ngẫm