Danh nhân khoa bảng làng Lệ Sơn, niềm tự hào của đất nước - quê hương

Tuy không phải là mục đích cuối cùng, nhưng đi học đi thi, đỗ đạt để được lưu danh bảng vàng bia đá là một mốc son rất quan trọng của kẻ sĩ. Vì vậy, việc biểu dương, lưu danh đối với các nhà trí thức – nhân tài của đất nước luôn là trách nhiệm của muôn đời.

Trải qua 10 thế kỷ, dưới các triều đại phong kiến Việt Nam, khoa cử đã góp phần thể hiện chính sách tuyển chọn và sử dụng nhân tài. Sự hùng mạnh của một triều đại cũng tùy thuộc vào chính sách dùng người. Tính từ đời Lý Nhân Tông, khoa thi đầu tiên được tổ chức vào năm Ất Mão (1075) và đến khoa thi cuối cùng vào năm Kỷ Mùi (1919). Lịch sử khoa cử đã để lại cho chúng ta niềm tự hào về những lớp ông nghè, ông cống thuở xưa.

Trong môi trường lịch sử văn hóa của Việt Nam thời phong kiến, việc học hành, thi cử gắn liền với đường hướng tiến thủ của những người đã bước chân vào cửa Khổng sân Trình, chỉ có khoa danh là con đường chính đáng, tạo cơ hội cho người có tài năng, hoài bão vươn lên thực hiện lý tưởng của danh phận. Và đây cũng là lý do để các thế hệ không ngừng trau dồi kiến thức hoàn thiện chính mình trong xã hội đương đại.
Chính vì vậy mà Đại học sĩ Thân Nhân Trung cho rằng: " Đó chính là phép lớn để rèn dũa người đời và là điều rất may cho Nho học. Thần tuy vụng về nông cạn, đâu dám chối từ. Kính cẩn cúi rập đầu mà ghi rằng:Hiền tài là nguyên khí của quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh mà hưng thịnh, nguyên khí suy thì thế nước yếu mà thấp hèn. Vì thế các bậc đế vương thánh minh không đời nào không coi việc giáo dục nhân tài, kén chọn kẻ sĩ, vun trồng nguyên khí quốc gia làm công việc cần thiết".


Ảnh có tính chất minh họa
 
Trong khi biên soạn cuốn Quảng Bình Đăng Khoa Lục, nhóm biên soạn chúng tôi thấy các vị quan khoa của làng Lệ Sơn đỗ đạt khá nhiều, nên kính cẩn thống kê lại theo nguyên tác mộc bản Duy Tân năm thứ ba để độc giả tự hào thêm về các bậc tiên sinh của quê hương mình.
Chúng tôi căn cứ vào nguồn tư liệu chính là mộc bản đời Duy Tân tam niên ghi chép Quảng Bình khoa lục để biên soạn danh sách người đỗ. Ngoài ra, chúng tôi còn căn cứ vào nguồn tư liệu khác như Trạng nguyên – Tiến sĩ – Hương cống Việt Nam để bổ sung những người còn thiếu ở thời trước mà Quảng Bình khoa lục không ghi. Thống kê được sắp xếp theo thứ tự ABC.
Thành kính.
Hậu sinh Lê Hồng Vệ


 
1. NGUYỄN THẾ AN
Nguyễn Thế An 阮 世 安 người xã Lệ Sơn Thượng, huyện Minh Chánh (nay là huyện Tuyên Hóa) thi Hương đậu Cử nhân khoa Quý Mão niên hiệu Thiệu Trị 3 (1843) đời Nguyễn Hiển Tổ do Hình bộ Tham tri Phạm Duy Trinh làm chủ khảo, Hàn lâm viện Trực học sĩ Đỗ Quang làm Phó chủ khảo. Làm quan đến chức Tri phủ.

2. LÊ BÍNH
Lê Bính 黎 炳 người xã Lệ Sơn, huyện Tuyên Chánh (nay là huyện Tuyên Hóa). Năm 25 tuổi thi Hương tại trường Bình Định đậu Cử nhân khoa Nhâm Tý niên hiệu Duy Tân 6 (1912) đời Nguyễn Duy Tân (Vĩnh San). Làm quan đến chức Đốc học.
Theo Trạng nguyên, Tiến sĩ, Hương cống Việt Nam

3. LƯƠNG DUY CHÍ
Lương Duy Chí 梁 惟 志 người xã Lệ Sơn Thượng, huyện Minh Chánh (nay là huyện Tuyên Hóa), thi Hương đậu Cử nhân giải Á nguyên khoa Mậu Ngọ niên hiệu Tự Đức 11 (1858) đời Nguyễn Dực Tông do Tổng đốc Bình Phú Phạm Quý làm Chủ khảo, Tham biện các vụ Phạm Thanh làm Phó chủ khảo. Ông làm quan đến chức Tri phủ rồi về hưu.

4. LÊ HUY CÔN
Lê Huy Côn 黎 輝 琨 người xã Lệ Sơn Thượng, huyện Minh Chánh (nay là huyện Tuyên Hóa) thi Hương đậu Hương cống giải Á nguyên khoa Ất Dậu niên hiệu Minh Mệnh 6 (1825) đời Nguyễn Thánh Tổ do Công bộ Thượng thư Nguyễn Xuân Thục làm Đề điệu, Lễ bộ Tham tri Phan Huy Thực làm Giáp thí, Lại bộ Thiêm sự Đặng Văn Nguyên và Công bộ Thiêm sự Phạm Quang Nguyên làm Giám khảo. Ông làm quan đến chức Võ khố Giám lâm. Cha con đăng khoa (là cha của Huy Tuân).
Tác phẩm:
Có văn trong Lập Trai văn sách.

5. LÊ DUY DI
Lê Duy Di 黎 惟 夤người xã Lệ Sơn Thượng, huyện Minh Chánh (nay là huyện Tuyên Hóa) thi Hương đậu Cử nhân khoa Đinh Dậu niên hiệu Minh Mệnh 18 (1837) đời Nguyễn Thánh Tổ do Lại bộ Tham tri Hà Quyền làm Chủ khảo, Lại bộ Biện lý Phan Thanh Giản làm Phó chủ khảo. Làm quan đến chức Tuần phủ. Ông bình sinh đã dị cư, làm quan lập nhiều thành quả, gia phong thanh bạch.

6. LÊ TƯ DUỆ
Lê Tư Duệ 黎 思 睿 người xã Lệ Sơn Thượng, huyện Minh Chánh (nay là huyện Tuyên Hóa) thi Hương đậu Cử nhân khoa Mậu Tý niên hiệu Minh Mệnh 9 (1828) đời Nguyễn Thánh Tổ do Công bộ Tham tri Lương Tiến Tường làm Chủ khảo, Lại bộ Thị lang Phan Bá Đạt làm Phó chủ khảo. Làm quan đến chức Bố chánh.

7. LÊ HUỆ
Lê Huệ 黎 惠 người xã Lệ Sơn Thượng, huyện Bình Chánh (nay là huyện Tuyên Hóa) thi Hương đậu Hương cống khoa Kỷ Mão niên hiệu Gia Long 18 (1919) đời Nguyễn Thế Tổ do Lại bộ Thượng thư Nguyễn Hữu Thận làm đề điệu, Cai Bạ Bình Định Vũ Xuân Cẩn làm Giám thí; Lễ bộ Thiêm sự Nguyễn Đăng Tuân làm Giám khảo. Làm quan đến chức Tri huyện huyện Thụy Anh. Sau vì việc đến xã Trà Hồi đốc thuế không may gặp bọn cướp bị chúng bao vây, do binh ít không chống cự nổi nên bị chúng bắt được, vì bất khuất nên bị giết, tặng phong là Đồng tri phủ. Sau khi mất được dân xã lập đền thờ và thường rất linh ứng.

8. NGUYỄN KHUÊ
Nguyễn Khuê 阮 奎 (cải Nguyễn Chinh) người xã Lệ Sơn Thượng, huyện Minh Chánh (nay là huyện Tuyên Hóa) thi Hương đậu Cử nhân khoa Giáp Ngọ niên hiệu Minh Mệnh 15 (1834) đời Nguyễn Thánh Tổ do Lại bộ Thượng thư Nguyễn Kim Bảng làm Chủ khảo, Bố chính Bình Định Phạm Thế Lịch làm Phó chủ khảo. Làm quan đến chức Tri phủ rồi nghỉ.

9. LƯƠNG NHỤY
Lương Nhụy (Nhị) 梁 橤 người xã Lệ Sơn Thượng, huyện Minh Chánh (nay là huyện Tuyên Hóa), thi Hương đậu Cử nhân đạt giải Á nguyên khoa Nhâm Ngọ niên hiệu Tự Đức 35 (1882) đời Nguyễn Dực Tông do Tuần phủ Thuận Khánh Lê Liêm làm Chủ khảo, Lại quán Soán tu Nguyễn Đức Kỳ làm Phó chủ khảo. Làm quan đến chức Đốc học của bản tỉnh rồi về quê.

10. NGUYỄN DUY TÂN
Nguyễn Duy Tân 阮 維 新 người xã Lệ Sơn Thượng, huyện Minh Chánh (nay là huyện Tuyên Hóa) thi Hương đậu Cử nhân Ân khoa Nhâm Dần niên hiệu Thiệu Trị 2 (1842) đời Nguyễn Hiến Tổ (Miên Tông) do Hộ bộ Tham tri Đào Trí Phú làm Chủ khảo, Lại quán Soán tu Tô Trân làm Phó chủ khảo. Làm quan đến chức Phó quản đạo, bị bãi miễn rồi lại được phục làm Huấn đạo.

11. LÊ TẬP
Lê Tập 黎 集 người xã Lệ Sơn Thượng, huyện Minh Chánh (nay là huyện Tuyên Hóa) thi Hương đậu Cử nhân giải Nguyên khoa Mậu Tý niên hiệu Minh Mệnh 9 (1828) đời Nguyễn Thánh Tổ do Công bộ Tham tri Lương Tiến Tường làm Chủ khảo, Lại bộ Thị lang Phan Bá Đạt làm Phó chủ khảo. Làm quan đến chức Án sát Quảng Nam.
 
12. LÊ HUY TUÂN
Lê Huy Tuân 黎 輝 珣 người xã Lệ Sơn Thượng, huyện Minh Chánh (nay là huyện Tuyên Hóa), thi Hương đậu Cử nhân khoa Đinh Mùi niên hiệu Thiệu Trị 7 (1847) đời Nguyễn Hiến Tổ (Miên Tông) do Lễ bộ Tham tri Đỗ Quang làm chủ khảo, Hộ bộ Thị lang Trương Hảo Hợp làm Phó chủ khảo. Làm quan đến chức Án sát Thanh Hóa rồi bị giáng, điều làm việc khác. Cha con đăng khoa (là con của Huy Côn).
 
 

Tác giả bài viết: Lê Hồng Vệ