Vang Hạ, một tên miền trong chỉnh thể thống nhất Làng cổ Lệ Sơn

Bài khảo cứu về xóm Trang Hạ, Làng Lệ Sơn của bạn Hồng Lê
Cùng với sự ra đời các tên vùng của buổi đầu khi làng Lệ sơn mới hình thành: Như Thượng phủ - Trung làng. Hạ trang là một xóm dưới nằm trong chỉnh thể thống nhất về địa lý - địa danh - ngôn ngữ và văn hóa của làng Lệ sơn cổ. Khi tra cứu về ngôn ngữ. Cứ tưởng rằng Hạ trang là một trại - xóm có đất rộng và con người quần cư, nhưng khi chiết tự Hán về tên cũ Vang hạ. Thì chúng ta lại có cơ sở thay đổi nhận thức hoàn toàn về địa danh này.
 
Vang hạ có tên gọi sau cồn Vang, là một vùng đất bồi, nổi lên ở xóm dưới, được tách ra từ làng cả Lệ sơn .Đó là: Lệ sơn thượng xã và trang Lệ sơn hạ  (Tại sao chia tách, Hồng lê xin lỗi không nói trên diễn đàn này). trang Lệ sơn hạ trước đây có tên gọi là trang phường và có phó Lý trưởng đặc trách công tác chính quyền. Do dân số ít, nên cuối cùng vẫn ghép về làng cả Lệ sơn, (xã Lệ Sơn Thượng). Hạ trang - Vang hạ có giao thông liên xã , có nơi thờ Thánh và nhiều dòng họ sinh sống. Trải qua nhiều thời đại và thời kỳ. Hạ trang của chúng ta khó khăn, vất vả mưu sinh và cùng đồng hành với toàn xã,  góp phần thực hiện tốt các chủ trương chính sách của Đảng - Nhà nước, cũng như sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng mà cả làng phát động . 
 
Mặc dù xa trung tâm chính trị kinh tế và văn hóa xã nhà, nhưng bằng nỗ lực cố gắng.
Hạ trang vẫn luôn khẳng định được vị thế của mình và không ngừng vươn lên trong mọi lĩnh vực.

 
Khi nhắc đến những năm tháng khó khăn. Giá rét mưa lạnh. Các em nhỏ nấp vào nhau, gồng mình di chuyển hai ba cây số ngược gió đến trường. Các Mẹ, các Chị muốn trao đổi hàng hóa, phải vất vả cả buổi mới về được với gia đình cho bữa cơm hàng ngày. Những lúc có đám Hiếu trên làng dưới xã. Các Cụ Hạ trang vẫn không ngại khó khăn, để cùng đến chia buồn trong tình thương yêu làng xóm. Ngược lại Hạ trang là vùng đất ít bị thiên tai lũ lụt. Khi mưa lũ tràn về, thì cũng là lúc người Hạ trang chuẩn bị dang tay để đón nhận ( trách nhiệm) cưu mang; con người và "tài sản cơ nghiệp"của làng cả Lệ sơntrong những ngày khó khăn của mưa bão. Có lẽ những tình nghĩa sâu nặng, mà xóm trên làng dưới dành cho nhau trong gian truân, khó mà phai mờ trong tâm khảm của những người Lệ sơn nặng nghĩa, nặng tình.

Tuy Hạ trang không thuận lợi về điện - đường - trường - trạm , nhưng tương lai Hạ trang là một vùng kinh tế sầm uất. Hôm nay đây, Hạ trang đã được bù đắp với những  đổi thay diện mạo, từ trong mỗi gia đình cho đến ra ngoài xã hội. Tuy nhiên Hạ trang phải chịu sự tác động lớn cũng như sự  thách thức, về cái gọi là đằng sau sự phát triển. Môi trường, môi sinh bị đảo lộn. Rồi đây Hạ trang sẽ không có đêm ngày, khi ánh đèn sẽ chiếu sáng một vùng núi rộng lớn, vốn yên tĩnh lâu nay để sản xuất xi măng và phát triển nhà máy. Con em Hạ trang sẽ tiếp cận trực tiếp những điều mới lạ, thậm chí rất lạ từ những cái mới mang về.

 

Trong gian khó, người Hạ trang vẫn đứng vững để cho con em học hành thành đạt. Khó khăn về vật chất của người Hạ trang trong quá khứ đã qua đi . Mong rằng mai đây tiếp cận cái mới, cái lạ . Hạ trang - Vang hạ vẫn đứng vững, kiên định lập trường sinh sống và sẽ là một đầu cầu kinh tế của toàn xã nhà. Cố gắng gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa, đặc biệt các vùng đang bị xâm hại có dấu tích của di chỉ tâm linh, và nơi an nghỉ của Ông bà Tổ tiên toàn làng xã. Mong Hạ trang luôn xứng đáng với tên gọi và Vang mãi  mà xưa nay luôn được  người đời nhắc đến. 

 

Tác giả bài viết: Hồng Lê