Đất học bên sông Gianh

Theo các tài liệu ghi, vùng đất Lệ Sơn-Văn Hóa (Tuyên Hóa) đã nổi danh từ hàng trăm năm trước và được mệnh danh là “Đệ nhất bát danh hương” trong tám ngôi làng nổi tiếng văn vật của Quảng Bình: Sơn - Hà - Cảnh - Thổ - Văn - Võ - Cổ - Kim (Lệ Sơn, La Hà, Cảnh Dương, Thổ Ngọa, Văn La, Võ Xá, Cổ Hiền, Kim Nại). Năm 1471, tướng quân Lê Văn Hành hộ tống vua Lê Thánh Tông dẹp loạn Chiêm Thành khi đi qua đây đã trầm trồ, khen ngợi địa thế phong thủy rất đẹp của vùng đất. Văn Hóa nằm tựa lưng vào 99 ngọn núi, nhìn sang phía sông Gianh có Lèn Rồng, nhìn lên hướng đông nam có dãy núi Lèn Bảng, quay sang hướng tây bắc có lèn Bạch Mã, trước mặt có dòng sông Gianh uốn mình ôm lấy làng như cánh võng. Khi dẹp xong giặc, ông xin vua Lê cho gia đình cùng đinh tráng của 8 họ vào khai khẩn 800 mẫu ruộng để lập ấp, đó là sơ khai của làng. Sau đó, đích thân Lê Văn Hành ra Nghệ An mời thầy đồ Trần Cảnh Huống vào mở trường dạy học, mở mang dân trí, đặt nền móng vững chắc cho đạo học của làng.

Ông Hoàng Đình Bá, Chủ tịch Hội khuyến học xã Văn Hóa kể lại truyền thống hiếu học của quê hương.

Đất Văn Hóa nằm bên sông Gianh, hàng năm phải gánh chịu nhiều trận lũ, mùa hè nước sông nhiễm mặn khiến cho đời sống của bà con gặp rất nhiều khó khăn. Nhưng người dân Văn Hóa lấy đạo học làm đầu với quan niệm “Một nong vàng không bằng một sàng chữ” và xem đây như là “bảo bối” để vượt lên thoát đói nghèo, chống lại khắc nghiệt của thiên nhiên. Học trò xã Văn Hóa ngày xưa đi học phải qua đò. Các vị chức sắc trong làng, xã ngày xưa cũng luôn quan tâm đến công tác khuyến học, khuyến tài và khuyến điền. Những ai đỗ đạt cao trong học tập được thưởng cho những thửa ruộng tốt nhất. Nơi đây người ta lấy việc học làm thước đo cho sự thành đạt, trưởng thành.

 

Với truyền thống hiếu học như thế nên xã Văn Hóa đã có hơn 800 người làm nghề dạy học (từ dạy mầm non cho đến sau đại học) cả trong và ngoài nước. Trong đó có nhiều người là giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ, thạc sĩ, cử nhân... đang giữ những chức vụ cao hay giảng dạy tại các trường đại học danh tiếng ở Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Huế, Đà Nẵng... và hàng chục vị tướng, tá quân đội, công an. Những gương mặt tiêu biểu có thể kể như: Thiếu tướng Hoàng Sâm, nguyên Đội trưởng Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân; Phó giáo sư, Tiến sỹ Lương Ngọc Bính, hiện là Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Hội đồng nhân dân tỉnh; 2 anh em ruột nhà nghiên cứu lịch sử danh tiếng Giáo sư Lương Duy Trung và Lương Duy Thứ; Giáo sư, Tiến sỹ khoa học Nguyễn Tư Thế ở Bệnh viện Trung ương Huế; ông Lê Duy Bách, một trong những tiến sỹ đầu tiên của ngành Địa chất...


Nở rộ phong trào khuyến học

 

Để có những “mùa quả ngọt” như ngày hôm nay, người Văn Hóa đã cần cù, nỗ lực rất nhiều trong học tập cũng như lao động. Ngoài ra, phải kể đến công tác khuyến học, khuyến tài được duy trì lâu naỵ. Hiện toàn xã có 10 thôn nhưng có đến 19 chi hội, ban khuyến học. Ngoài ra, các dòng họ, gia đình đều có quỹ khuyến học và cách làm khuyến học khác nhau. Ban chấp hành Hội Khuyến học xã hiện có 15 người, trong đó có 80% là những người từng làm quản lý trong ngành giáo dục. Xã có trên 4.000 khẩu, hơn 1.000 hộ nhưng có tới 1.300 hội viên Hội Khuyến học. Hàng ngày, các thành viên trong Hội phối hợp với các gia đình, dòng họ để tuyên truyền, vận động con em học tập; lấy các điển hình học sinh và những gia đình có truyền thống hiếu học, gia đình làm tốt công tác khuyết học để tuyên truyền...  

Cầu Văn Hóa tạo điều kiện cho con em trong xã đi học thuận lợi hơn.

Nguồn quỹ khuyến học của xã được thu từ nhân dân, mỗi người đóng góp 10 đến 15 nghìn đồng/năm. Ngoài ra, Hội Khuyến học xã còn vận động quỹ từ con em quê hương đang công tác ở xa, tổ chức, doanh nghiệp đóng trên địa bàn. Đến thời điểm này, tổng nguồn quỹ khuyến học của Hội Khuyến học xã, ban khuyến học dòng họ và các chi hội có 135 triệu đồng. Số tiền này được gửi ngân hàng và lấy lãi để thưởng cho học sinh, sinh viên học giỏi, giáo viên có thành tích trong bồi dưỡng học sinh giỏi các cấp và các gia đình khó khăn có con em học giỏi... Hàng năm, Hội Khuyến học xã tổ chức khen thưởng học sinh giỏi vào ngày Tết Trung thu (15- 8 âm lịch). Các dòng họ khen vào dịp dâng hương, giỗ tổ. Còn các gia đình khen thưởng con cháu vào nhiều dịp khác nhau... Năm học 2013-2014 Hội Khuyến học xã Văn Hóa đã khen thưởng cho 85 học sinh giỏi các cấp, 5 em học sinh thi học sinh giỏi đạt giải cấp huyện, tỉnh. Bình quân mỗi năm, Hội khen thưởng cho 22 em học sinh trong xã thi đỗ vào các trường đại học trong cả nước.

 

Nhờ công tác khuyến học, khuyến tài được quan tâm nên phong trào học tập của con em xã Văn Hóa không ngừng phát triển. Đến thời điểm này đã có hàng ngàn con em trong xã đỗ đạt và làm nhiều công việc khác nhau ở mọi miền đất nước hay nước ngoài. Hiện trong xã đã có nhiều gia đình có 3 đến 4 đứa con đã và đang theo học đại học, sau đại học như gia đình ông Cao Xuân Thảo, ông Nguyễn Thạch, ông Lê Mận...  Nhiều gia đình nghèo trong xã cam chịu lam lũ, nhọc nhằn, nhưng họ vẫn một lòng cho con theo học như: gia đình ông Lê Đức Thuận bán nhà, vườn để nuôi 6 đứa con ăn học thành tài; chị Trần Thị Thảo nhà nghèo, phải đi đào rau má bán kiếm tiền nuôi con học đại học...